Wat in de tuinbouw al decennialang gemeengoed is, staat in de akkerbouw nog in de kinderschoenen: fertigeren, water en meststoffen toedienen via een druppelsysteem. “Na drie opeenvolgende jaren van extreme droogte, is hier nu veel belangstelling voor. Teelttechnisch hebben we het wel onder de knie, maar de uitvoering vraagt nog veel doordenking en ontwikkeling.” In gesprek met Johan Aarnoudse, groeispecialist akkerbouw van Van Iperen en Frank Franzen van het gelijknamige akkerbouwbedrijf uit Dirksland over een fertigatieproef in aardappelen en uien.
Frank Franzen staat aan het hoofd van een aantal ondernemingen op het Zuid-Hollandse eiland Flakkee. “Naast het akkerbouwbedrijf verzorgen we zelf de op- en overslag en het transport van agrarische producten. De teelt bestaat voornamelijk uit consumptieaardappelen, pootgoed, uien, spuiten, conserven en bloembollen. Aardappelen, uien en wortelen worden in eigen beheer gesorteerd, verpakt en wereldwijd geëxporteerd.” Onder de naam Comgoed levert Franzen een compleet assortiment compost, champost, biomassa, grond- en reststoffen.
“We zien groei van ons bedrijf als een must, de schaalvergroting gaat nu eenmaal door. Alle vaste kosten stijgen, machines worden ieder jaar 2 – 4% duurder, certificering voor een klein areaal of groot areaal is hetzelfde, enz. Deze groei kan door het kopen van grond, maar we zien samenwerking met kleinere akkerbouwbedrijven steeds meer voorkomen. Immers met meer mensen samenwerken is gezelliger en strategisch beter. De landbouw is onder aan de streep geen sterk renderend bedrijf, dus we moeten innovatief zijn en constant kosten verlagend bedrijfsvoeren.”
Franzen is met zijn onderneming ook actief in Senegal, een snelgroeiende economie in West-Afrika. “We hebben daar te maken met hele goede grond en een perfect, stabiel klimaat. We telen er uien en aardappelen. De uien die we er telen, zijn maar kort te bewaren. Door ook uien uit Nederland te exporteren, kunnen we het jaar rond leveren.” Bij de teelt werken we met een druppelsysteem. Dat bespaart enorm veel water en zorgt voor een stabiele, hoge opbrengst.”
Met dat gegeven in het achterhoofd en een fertigatieproef bij een collega-kweker in de bloembollen in 2018, klopte 
Franzen aan bij Van Iperen. “Aan de ene kant kijken we natuurlijk naar de tuinbouw. Daar hebben ze al veel ervaring met fertigeren. Alleen weten wij maar weinig van wat bij ons op het land gebeurt. Waarom hebben we de ene keer een hogere opbrengst van een perceel dan de andere keer? Wat gebeurt daar? Wanneer heeft een gewas water nodig en wanneer welke meststoffen en hoeveel? Als je dat goed kan regelen, heb je misschien wel een dubbele opbrengst.” Een fertigatieproef in zowel de aardappelen als in de zaaiuien was geboren. “Ik ben niet van proeven van een paar hectare. Als ik het doe, wil ik ook weten of het concept praktijkrijp is. Achteraf bezien, met dit oogst seizoen, hadden we misschien beter wat kleiner kunnen beginnen.”
Voor de standaard frietaardappel ziet Franzen nauwelijks perspectief. Daarvoor zijn de kosten te hoog. Volgens teeltadviseur Johan Aarnoudse moeten we het vooral zoeken in de hoog renderende gewassen, zoals tulpen, lelies, pootaardappelen en uien. Een proef van Van Iperen in samenwerking met Aeres Hogeschool in Dronten liet na verloop van enkele jaren duidelijk zien dat met name in droge perioden fertigatie zorgt voor een meeropbrengst van zo’n 20 – 40% ten opzichte van niet beregenen. “Die meeropbrengst is gebaseerd op zowel hogere knolaantallen als op een betere maatsortering.”
Ook de grondsoort blijkt een factor te zijn bij de toepassing van fertigatie in aardappelen en uien. Een goed voorbeeld is de proef bij Franzen. “We hadden bedacht dat we de slangen op 10 centimeter diepte zouden leggen, waardoor we eerst de uien konden rooien en daarna op ons gemak de slangen konden verwijderen. We hadden echter te maken met een bijzonder nat najaar, waardoor alles vast kwam te zitten in de zware grond. We zijn weken bezig geweest om alle slangen uit het land te verwijderen. Dat kostte veel arbeid en is dus niet voor herhaling vatbaar.”
Volgens Johan Aarnoudse is het belangrijk dat er materialen ontwikkeld gaan worden die geschikt zijn voor intensief gebruik. “In de akkerbouw wordt met groot materieel op het land gereden. Dat is een groot verschil met de tuinbouw. Materialen moeten daarom aan veel hogere kwaliteitseisen voldoen. Anders is de investering in materiaal en arbeid veel te groot.”
Zowel Franzen als Aarnoudse zijn ervan overtuigd dat fertigatie een steeds grotere rol gaat spelen in de akkerbouw. “We hebben nu voor het derde jaar op rij te maken met extreme droogte. Hier op Flakkee is voldoende zoetwater aanwezig en kunnen we beregenen. Maar er zijn ook regio’s waar dat niet kan. Die hebben het heel zwaar. Fertigatie is dan een belangrijk deel van de oplossing, mits er natuurlijk voldoende zoetwater voorhanden is.”
Aarnoudse: “Met beregenen houd je een plant alleen in leven, maar met regen groeit het. Het is voor geen enkele plant prettig om bij warm weer een koude plons water over zich heen te krijgen. Dat zorgt altijd voor veel stress. Met fertigatie wordt het gewas helemaal niet nat. Druppelen is een veel natuurlijkere manier van water geven. En al loopt de temperatuur op tot 42° C, dan nog blijft die plant groeien. Ook kun je veel beter sturen en controleren en dat is met alle weersveranderingen van tegenwoordig wel erg aantrekkelijk.”
Een ander belangrijk voordeel is volgens Aarnoudse dat het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen omlaag kan gaan. “Veel middelen kunnen ook via de wortelen toegediend worden. Dat is bijzonder effectief, waardoor je minder nodig hebt en je niet meer te maken hebt met enige vorm van drift. En er is nauwelijks sprake van uitspoeling, ook niet op lichte gronden.”
Van belang in fertigatie is de beschikbaarheid van voldoende water van goede kwaliteit, de keuze voor de juiste hoogwaardige meststoffen (op basis van bodemanalyse en gewasbehoefte), de techniek en de kosten. Aan al die randvoorwaarden moet worden voldaan, wil een akkerbouwer succesvol kunnen fertigeren. In Zeeland bijvoorbeeld, hebben akkerbouwers te maken met verzilting. Daar kan fertigatie een duurzame oplossing zijn, doordat het toegediende water zeer efficiënt benut wordt. Juist daar waar zuinig met zoetwaterbronnen moet worden omgegaan kan fertigatie de oplossing zijn. Maar dan moet er wel voldoende zoetwater voorhanden zijn. Opslag en buffering spelen daar een belangrijke rol.
Hoewel ze flink geworsteld hebben met het verwijderen van alle slangen, was de opbrengst in de uien wel aanzienlijk hoger dan in andere percelen. Zo werd er 90 ton uien per hectare geoogst! Dit jaar heeft er een vervolg plaatsgevonden, op kleinere schaal dan vorig jaar. De slangen zijn nu na het zaaien tussen de rijen gelegd. Een klein laagje grond voorkomt wegwaaien en aanpikken van de slangen door vogels. De verwachtingen zijn hoog gespannen.
